Bao đời nay, tập quán sinh sống của bà con người Thái trắng gắn bó với nhịp chèo trên dòng sông Đà. Lễ hội đua thuyền đuôi én có nguồn gốc hình thành từ trong quá trình lao động môi trường mưu sinh trên sông nước của người Thái trắng, đồng thời gắn với tín ngưỡng cầu mùa, cầu mưa của người Thái trắng trong việc chinh phục, chế ngự những thác ghềnh, sóng dữ trên dòng sông Đà.

Lễ hội đua thuyền đuôi én truyền thống tổ chức vào ngày đầu năm để khai thông sông rạch với ước muốn cầu cho mưa thuận gió hòa.

Lễ hội đua thuyền đuôi én truyền thống của dân tộc Thái trắng Mường Lay được chính quyền địa phương phục dựng thành công, tổ chức lần đầu tiên vào năm 2015. Từ đó, thông lệ đầu năm, lễ hội đua thuyền đuôi én lại được tổ chức, trở thành hoạt động thể thao, vui chơi của nhân dân.

Cuộc đua thuyền đuôi én lần thứ 7, năm 2021 có 6 đội thi tham gia với đường đua là 1km trên chiều dài lòng hồ thủy điện Sơn La (địa phận thị xã Mường Lay, tỉnh Điện Biên). (Ảnh: Xuân Tiến/TTXVN)

Thông qua lễ hội, người Thái cùng các cộng đồng dân tộc khác sinh sống trên địa bàn thêm lạc quan, yêu đời hơn, tình đoàn kết bản làng càng bền chặt. Đây cũng là dịp để người dân nâng cao ý thức trong việc bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc.

Theo những già làng trong các phường Sông Đà, Lay Nưa cho biết, để tham gia vào việc đóng thuyền đua, chỉ những người có tay nghề tốt mới được lựa chọn.

Những thành viên tham gia trực tiếp đua là những người đàn ông, thanh niên có sức khỏe được lựa chọn rất kỹ càng. Ngay cả hình thức, hoa văn trang trí trên mỗi con thuyền đua cũng được tác tạo theo nguyên mẫu của các già làng thuộc những gia đình có truyền thống làm nghề chài lưới.

Các đội đua phải tập rượt, tập luyện, rèn sức khỏe trước đó cả tháng trời. Từ sáng sớm ngày khai mạc lễ hội, từng dòng người bản địa và du khách thập phương đã nô nức đổ về khu vực diễn ra các nghi thức, tế lễ.

Hàng ngàn người dân thuộc các cộng đồng dân tộc Thái, Mông, Dao, Hoa, Tày... và du khách thập phương cũng đứng kín dọc hai bên bờ lòng hồ của thị xã để cổ vũ các đội đua.

Mở đầu lễ hội đua thuyền đuôi én, thầy cúng, các nghệ nhân, già làng, trưởng bản sẽ tiến hành các lễ thức, làm lễ “Tế ta” để tế thần sông nước, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình yên.

Trên bờ, một mâm lễ lớn với đầy đủ vật hiến sinh (lợn, gà), đồ tế lễ (xôi, hương hoa, trái cây, rượu gạo… ) được sắp đặt sẵn.

Thầy cúng, hai người giúp việc và 12 thiếu nữ mặc trang phục truyền thống bắt đầu lễ bái, khấn nguyện.

Diễn trình thực hiện các lễ thức này kéo dài hàng giờ đồng hồ. Nội dung đều mang tính nhân văn sâu sắc, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của người dân đối với các đấng thần linh (thần Sông nước, thần Đất, thần Trời…).